مهم ترین منبع بوکسیت ایران

عمده‌ترین منبع تولید آلومینیوم مواد معدنی بوکسیت است که حاوی اکسیدها و هیدرواکسیدهای آلومینیوم و آهن و مقداری سیلیس است. از نظر زمین‌شناسی بوکسیت ماده رسوبی غنی از آلومینیوم است که در نتیجه هوازدگی سنگ‌های مختلف در آب و هوای حاره یا نیمه‌حاره با توجه به مورفولوژی و زهکشی مناسب تشکیل شده است. مجموع هیدروکسیدها و اکسیدهای آلومینیوم, آهن و تیتانیوم موجود در آن بیش از ۵۰ درصد بوده که در این میان هیدرواکسیدهای آلومینیوم بیشترین مقدار را تشکیل می‌دهند.

آلومینیوم یکی از فلزات سبک است که امروزه مصرف فراوانی دارد. آلومینیوم پس از اکسیژن و سیلیس, فراوان‌ترین عنصر در پوسته زمین است و حدود ۸/۸ درصد پوسته زمین را تشکیل می‌دهد. به طور تقریبی تمام سنگ‌ها, به‌ویژه سنگ‌های آذرین شامل آلومینیوم هستند, ولی بیش از ۹۸ درصد آلومینیوم جهان از بوکسیت و بقیه از نفلین سینیت و آلونیت به‌دست می‌آید.

ذخایر بوکسیت در ایران
در ایران ذخایر متعددی از بوکسیت با مشخصات مختلف و متغیر وجود دارد که به طور تقریبی بیشتر آنها از نوع کانسار کارستی است. این ذخایر از نوع مدیترانه‌ای با ترکیب کانی‌شناسی دیاسپور ـ بوهمیت است که در مناطق ایران مرکزی, البرز و زاگرس جای گرفته‌اند. کانسارهای بوکسیت یزد که در شمال و غرب این منطقه وجود دارند ازجمله کانسارهای منطقه ایران مرکزی هستند. در شمال یزد, مناطق «دشت ده» و «چک‌چک» تیر کانسار بوکسیت وجود دارد و در غرب آن نیز در محدوده‌های «نصرآباد» تا «صدرآباد», «گانو» و «سرفاریابگ», کانسارهای بوکسیت مشاهده شده است. میزان ذخیره بوکسیت کانسار منطقه «صدرآباد» حدود ۲/۵ میلیون تن بوکسیت با عیار ۴۸ درصد تخمین زده شده است. برخی دیگر از معادن فعال بوکسیت کشور شامل «شاه بلاغی», «گوش‌کمر», «بیگلر», «جمال‌الدین», «زان», «سفیدکمر», «قشلاق», «مغدون» و «جاجرم» هستند که در تهران, یزد, قزوین, کهگیلویه و بویراحمد, گلستان و خراسان‌شمالی واقع هستند.

معادن بوکسیت جاجرم
مهمترین و غنی‌ترین ماده معدنی بوکسیت در پی‌جویی بوکسیت در جاجرم مربوط به زمین‌شناسان شرکت زغال‌سنگ البرز شرقی است. ایران از نظر ذخایر شناخته‌شده بوکسیت کشوری ثروتمند به‌شمار نمی‌آید. عمده‌ترین معادن بوکسیت کشور در سال ۱۳۴۷ضمن پی‌جویی زغال‌سنگ از سوی زمین‌شناسان شرکت زغال‌سنگ البرز شرقی, در منطقه جاجرم با ۱۰میلیون تن ذخیره شناسایی و گزارش شد. آنها در سال ۱۳۴۷ ضمن پی‌جویی زغال سنگ, وجود بوکسیت را گزارش کردند. کارشناسان سازمان زمین‌شناسی نیز با مطالعه عکس‌های هوایی منطقه جاجرم وجود زون بوکسیتی را پس از بازدید از منطقه تایید کردند. این واحد که کانسار بوکسیت جاجرم را تشکیل داده, روی سنگ‌های دولومیتی سازند الیکا و زیر شیل‌ها و ماسه‌سنگ‌های سازند شمشک قرار گرفته است. واحد بوکسیت کانسار جاجرم ساختار لایه‌ای غالب داشته که در آن عدسی‌های بوکسیت نیز تشکیل شده‌اند. امتداد تقریبی آن شرقی- غربی و بیش از ۱۲ کیلومتر گسترش دارد که در شرق با یک زون برشی محدود شده است. به طرف غرب و جنوب‌غرب, بوکسیت به‌وسیله نهشته‌های آبرفتی پوشیده می‌شود.

در سال ۱۳۴۹ گزارشی از منطقه بوکسیت‌دار جاجرم تهیه شد که در آن وجود دو افق معدنی (A قدیمی و B جدیدتر) را تایید کرد. مطالعات اکتشافی زون بوکسیتی جاجرم به طول ۱۲ کیلومتر به همراه تهیه نقشه۱:۲۵۰/۰۰۰ منطقه, از سوی سازمان زمین‌شناسی انجام شد. طرح تولید آلومینا از بوکسیت جاجرم نیز در سال ۱۳۶۲ پس از انجام مطالعات اولیه, از سوی سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) آغاز شد. با شکل‌گیری طرح تجهیز معدن و احداث کارخانه آلومینا و با برگزاری مناقصه در سال ۱۳۶۹، شرکت تکنواکسپورت از جمهوری چک (که بر مبنای دانش فنی ژیار و با همکاری شرکت مهندسی خپوس در مناقصه شرکت کرده بود) برنده و قرارداد احداث کارخانه در تابستان سال ۱۳۷۰ با این شرکت منعقد شد. عملیات استخراج نیز در سال۱۳۷۰ با استخراج آزمایشی از معدن ۶ گلبینی شروع شد.

به‌دنبال موفقیت نکردن پیمانکار اولیه در راه‌اندازی کارخانه, اصلاحات واحد انحلال و سایر واحدهای فرآیندی با همکاری شرکت (ان‌اف‌سی) از کشور چین انجام شد و طرح در سال ۱۳۸۱ به مرحله بهره‌برداری با بوکسیت وارداتی و در سال ۱۳۸۲ به مرحله بهره‌برداری با بوکسیت جاجرم رسید.
لازم به یادآوری است، شهرستان جاجرم در شمال‌غربی استان خراسان‌شمالی و در فاصله تقریبی ۱۷۵ کیلومتری جنوب‌غربی شهرستان بجنورد, ۱۶۰ کیلومتری شمال‌غربی شهرستان سبزوار و ۱۹۴ کیلومتری شمال‌شرقی شاهرود, در حاشیه شمالی کویر قرار دارد.

ادامه مطلب