چشم‌انداز صنعت سرب و روی

ظرفیت‌های سرب و روی

جمع ذخایر روی در دنیا، 254 میلیون تن فلز محتوی است و ایران، با داشتن 12.5 میلیون تن فلز محتوی روی، 5 درصد از کل ذخایر روی جهان را به خود اختصاص داده و از این حیث در رده ششم جهانی قرار گرفته است. همچنین جمع کل ذخایر سرب در دنیا، 88 میلیون تن فلز محتوی است و ایران، با داشتن 4.2 میلیون تن و سهم 4.8 درصدی از ذخایر سرب جهان، در زمینه سرب نیز در رده ششم دنیا قرار دارد.
با این حال، به دلیل توسعه نامتوازن و نبود استراتژی و مشخص نبودن چشم‌انداز روشن در توسعه و استقرار صنایع سرب و روی ایران، این صنعت در کشور ما فاقد اهداف مشخص است. با توجه به ایجاد ظرفیت‌های جدید برای این صنعت، از جمله طرح‌های توسعه‌ای معدن سرب و روی مهدی‌آباد (بهره‌برداری از کارخانجات فرآوری سرب و روی مهدی‌آباد و اتمام ذخایر پرعیار انگوران و تجربه تلخ ایجاد صنایع سرب و روی بیش از ظرفیت مواد اولیه و نامتقارن در استان زنجان و نگرانی از اینکه مشابه آن برای معدن مهدی‌آباد پیش آید)، تدوین طرح جامع سرب و روی از اوایل سال 1397 با مدیریت سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (مجتمع سرب و روی مهدی‌آباد) در دستور کار قرار گرفت. امید است که با اجرای این طرح، رسیدن به اهداف عالی آن که توسعه پایدار همه‌جانبه این بخش و تولید محصولات رقابت‌پذیر در عرصه بین‌المللی است، با همکاری و هماهنگی تمام ذی‌نفعان محقق شود و متولیان صنعت سرب و روی کشور از این طرح در تهیه اسناد بالادستی و تنظیم برنامه‌های میان‌مدت و بلندمدت استفاده کنند تا ضمن تدوین برنامه‌های اجرایی و تخصیص منابع به اکتشاف و بهره‌برداری از منابع زیرزمینی، توسعه صنایع پایین‌دستی نیز مورد توجه قرار بگیرد.
گفتنی است که به منظور کمی‌سازی اهداف کلان صنعت سرب و روی برای افق سال 1420، اطلاعات و داده‌های مربوط به نرم‌های جهانی تجزیه‌وتحلیل شده و با در نظر گرفتن مقادیر متوسط مصرف سرانه و همچنین نسبت ذخایر به استخراج جهانی، افزایش حدود سه برابری سرانه مصرف روی و افزایش سه برابری تولید روی در افق سال 1420 هدف‌گذاری شده است. بر این اساس، تولید شمش روی از حدود 200 هزار تن فعلی باید به بیش از 600 هزار تن در افق چشم‌انداز افزایش یابد.از آنجایی که صنعت سرب و صنعت روی وابسته به یکدیگر هستند، امکان تعریف چشم‌انداز و هدف‌گذاری در بخش سرب بدون توجه به اهداف تعریف‌ شده در بخش روی مقدور و منطقی نیست. همچنین، با توجه به اینکه نسبت تولید شمش به ذخایر در بخش تولید سرب کشور متناسب با نرخ‌های جهانی است، چشم‌انداز تولید سرب از بخش معدن، تابعی از میزان تولید کانسنگ روی تعریف شده است.
از سوی دیگر، با توجه به اینکه میانگین سرانه مصرف سرب کشور طی پنج سال گذشته فاصله‌ای ناچیز با میانگین جهانی داشته و نیز نگرانی‌های زیست‌محیطی از تولید و مصرف سرب در جهان در حال افزایش است، هدف‌گذاری برای سرانه مصرف سرب بالاتر از سرانه مصرف جهانی در این بخش ضرورتی ندارد.
مطابق آخرین آمار، مجموع ظرفیت برآوردشده تولید شمش روی در کشور حدود 474 هزار تن و تولید واقعی آن حدود 208 هزار تن گزارش شده است. بنابراین 56 درصد از ظرفیت موجود تولید شمش روی کشور به تولید واقعی نرسیده است. همچنین ظرفیت موجود تولید شمش سرب کشور حدود یک میلیون تن برآورد شده که حدود 18 درصد آن، معادل 186 هزار تن، به تولید واقعی رسیده است.
برخی از دلایل استفاده نکردن از ظرفیت‌های موجود در این صنعت، کمبود ماده معدنی (خوراک کارخانجات)، عدم توسعه صنعت بازیافت و کاهش عیار خوراک ورودی کارخانجات است.
در این شرایط، راهکارهای پیشنهادی برای بهبود وضعیت صنعت سرب و روی کشور به شرح زیر است:
• تمرکز جدی بر حوزه اکتشافات سرب و روی
• افزایش ظرفیت تولید معادن فعال و سرمایه‌گذاری به منظور راه‌اندازی معادن غیر فعال
• تسهیل واردات مواد اولیه (ماده معدنی خام)
• جلوگیری از صدور مجوز تاسیس کارخانه جدید فرآوری به منظور جلوگیری از هدررفت سرمایه‌های ملی
• بازیافت باطله های معدنی و پسماند کارخانجات فرآوری
چالش فعلی دیگر صنعت سرب و روی کشور، ورود منابع سولفیدی به بازار فرآوری است. عمده تکنولوژی کنونی صنعت سرب و روی کشور (حدود 90 درصد) بر پایه خاک اکسیدی پرعیار انگوران طراحی شده است که با توجه به اتمام افت عیار این معدن و ورود کنسانتره سولفیدی کارخانجات فرآوری سرب و روی مهدی‌آباد در آینده نزدیک، این موضوع نیازمند تغییر جدی صنایع جهت استفاده از خوراک سولفیدی به جای خوراک اکسیدی است.
در کنار این امر، سرانه پایین مصرف روی، دیگر چالش بزرگ این صنعت در کشور محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد که لازم است رویکرد مناسبی در خصوص توسعه و ارتقای کیفیت محصولات صنایع پایین‌دستی صنعت سرب و روی کشور اتخاذ شود.
در این راستا، کمیته تدوین برنامه راهبردی توسعه صنعت سرب و روی کشور، مطالعات بازار تولید ورق‌های الکتروگالوانایز، باتری‌های زینک ایر، نانو اکسید روی و مواد شیمیایی و مشتقات مختلف ارزشمند قابل استحصال از عناصر سرب و روی همچون لیتوپون را در برنامه اقدامات سال جاری قرار داد. به نظر می‌رسد که لازم است تا زمان افزایش مصرف داخلی، به منظور حمایت از تولیدکنندگان و نیز ارزآوری به کشور، صادرات شمش تسهیل و از صدور بخشنامه‌های ممنوعیتی جلوگیری شود.