پایه پولی

نکات مهم پایه پولی

پایه پولی از سمت منابع، سه جزء اصلی دارد که عبارتند از: خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی، خالص بدهی دولت به بانک مرکزی و بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی.ترکیب پایه پولی طی زمان تغییر می‌کند و عوامل مختلفی مانند سیاست پولی، سیاست مالی دولت، وضعیت نظام بانکی و ادوار تجاری می‌تواند بر آن مؤثر باشد.
با توجه به الزام قانونی خرید ارز نفت توسط بانک مرکزی، معمولاً جزء اصلی پایه پولی ما همان خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی است. در حال حاضر NFA برابر با 571 همت است که 71 درصد پایه پولی را تشکیل می‌دهد.
جزء مهم دیگر پایه پولی، خالص بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی است که رقم آن برابر با 344 همت و سهم آن معادل 43 درصد پایه پولی است. البته اخیراً در آمارهای پولی، قلم مانده عملیات سیاست پولی هم به تفکیک گزارش می‌شود که معادل خرید اوراق دولت و تزریق ریال است و رقم آن در بهمن معادل 119 همت یا 15 درصد پایه پولی بود.
خالص بدهی دولت به بانک مرکزی یا همان تفاضل بدهی دولت و سپرده دولت نزد بانکی مرکزی، می‌تواند رقمی مثبت یا منفی باشد. این رقم الان برابر با منفی 96 همت است.
چند سؤال:
آیا پایه پولی جزئی از نقدینگی است؟
بخشی از اجزای پایه پولی مانند خالص دارایی‌های خارجی بانک مرکزی و خالص بدهی دولت به بانک مرکزی، عیناً بخشی از نقدینگی محسوب می‌شوند. بقیه نقدینگی مانند خالص دارایی‌های خارجی بانک‌ها، خالص بدهی دولت به بانک‌ها و بدهی بخش غیردولتی به بانک‌ها از طریق عملیات بانکی ایجاد می‌شود.  
آیا بین تغییرات پایه پولی و تورم ارتباطی وجود دارد؟
بیشترین بخش پایه پولی NFA است. سازوکار خلق این قلم به این صورت است که دولت ارز حاصل از فروش نفت و گاز خود را به بانک مرکزی می‌فروشد و ریال آن را دریافت می‌کند. ارز خریداری شده توسط بانک مرکزی به ذخایر خارجی بانک مرکزی اضافه می‌‌شود و ریال در اختیار دولت نیز به عنوان بخشی از پایه پولی در اقتصاد به جریان می‌افتد. این ریال مستقیماً به صورت مخارج دولت صرف پرداخت حقوق و دستمزد و خرید کالا و خدمت می‌شود. به بیان دیگر، این بخش از پایه پولی مستقیماً تبدیل به تقاضای نهایی در بازار می‌شود و روشن است که تغییرات NFA می‌تواند بلافاصله آثار تورمی داشته باشد. حالت استثناء زمانی است که بانک مرکزی ارز خریداری شده از دولت را در بازار بفروشد و ریال آن را جمع کند.
مثال دیگر زمانی است که دولت برای تأمین مالی اوراق منتشر کند و بانک‌ها را ملزم به خرید اوراق کند و بانک‌ها نیز در ازای فروش اوراق به بانک مرکزی، ریال دریافت کنند. این مکانیزم هم به معنی تبدیل ریال خلق شده توسط بانک مرکزی به تقاضای نهایی دولت است که به وضوح اثر تورمی دارد.
تغییرات پایه پولی، اثر دیگری هم دارد. بانک‌ها از بانک مرکزی به طرق مختلف از قبیل اضافه برداشت یا خط اعتباری، ریال دریافت می‌کنند و این ریال با یک ضریب بزرگتر، طی عملیات بانکی به صورت نقدینگی در اقتصاد به گردش در می‌آید و بخشی از آن منجر به تقاضای نهایی در بازارها شده و می‌تواند اثر تورمی داشته باشد.