آیا صندوق اهرمی سرمایه گذاری خوبی است

آیا صندوق اهرمی سرمایه گذاری خوبی است؟
در علم اقتصاد و سرمایه گذاری یک پاسخ مشترک به همه سوالات وجود دارد: «بستگی دارد!». پاسخ به سوال ماکروسکوپ این هفته نیز همین عبارت کوتاه است. صندوقهای اهرمی ابزاری ایده آل برای سرمایه گذاران کوتاه مدت به شمار می روند آن هم در زمانی که یک روند قوی در قیمت دارایی مورد نظر (مثلا شاخص یا سهام یا طلا و ...) را پیش بینی می کنند. در نقطه مقابل، صندوقهای اهرمی ابزاری نامناسب برای سرمایه گذاران بلند مدتی هستند که در یک بازار پر نوسان، به دنبال انتفاع بیشتر از رشد طولانی مدت یک دارایی هستند.
اما چرا این گونه است؟ به سه دلیل:
اثر تلاطم: پاشنه آشیل صندوقهای اهرمی وضعیتی است که قیمتها حول یک میانگین مشخص برای مدتی نوسان کنند. به عنوان مثال، یک صندوق شاخصی را در برابر یک صندوق اهرمی با ضریب دو در نظر بگیرید؛ اگر بازار در طول یک ماه ده درصد پایین برود و در ماه بعدی ده درصد بالا برود در این صورت ، صندوق شاخصی یک درصد زیان می کند. اما صندوق اهرمی 4 درصد زیان خواهد کرد. (100 میلیون تومان 99 میلیون تومان و در صندوق دوم به 96 میلیون تومان تبدیل می شود).
حالا تصور کنید که این نوسانات مکرر در یک بازار بدون روند ادامه پیدا کند. طبیعتا با گذر زمان، اثر تلاطم بر صندوق اهرمی به صورت تصاعدی عمل می کند و از ارزش خالص داراییهای آن می کاهد.
اثر بهره: صندوقهای اهرمی بابت امکانی که برای سرمایه گذاران خود در استفاده از اعتبار فراهم می کنند، هزینه می پردازند. این هزینه در شرایطی که بازار نزولی، خنثی و یا با شیب صعودی ملایم (کمتر از اثر نرخ بهره) باشد منجر به متضرر شدن سرمایه گذاران می شود. تنها در یک روند صعودی پرقدرت است که سناریوی برنده برای این صندوقها رقم می خورد.
برای درک بهتر، این مثال را در نظر بگیرید. صندوق اهرمی که دو برابر منابع خود با نرخ 2.5 درصد در ماه تامین مالی کرده است باید ماهانه 5 درصد هزینه مالی از محل دارایی سرمایه گذاران به تامین کنندگان مالی بپردازد. در شرایطی که بازار بازدهی صفر داشته باشد طبیعتا 5 درصد از ارزش داراییهای این صندوق کاسته می شود. (بجز اثر تلاطم که آن هم به طور مضاعف ارزش داراییها را مطابق توضیحات بند یک را کاهش می دهد) در شرایطی که بازار 1.7 درصد رشد کند این صندوق (فارغ از اثر تلاطم) تقریبا سر به سر می شود یعنی صرفا از عهده پرداخت هزینه مالی بر می آید و در صورت کسب بازدهی بالاتر است که رشد تصاعدی ارزش واحدهای صندوق آغاز می شود.
اثر اهرم: خود اهرمی بودن یک صندوق نیز می تواند در شرایطی به ضرر دارندگان واحدهای صندوق عمل کند. فرض کنید که در طول یک ماه بازار ده درصد کاهش یابد. در این صورت انتظار داریم صندوقی که اهرم 2 برابری دارد 20 درصد افت را تجربه کند. (فارغ از اثر تلاطم و بهره) اما در واقع این افت می تواند بیشتر باشد؛ زیرا با افت قیمتها، اهرم صندوق بزرگتر می شود و در عمل افت بیشتری را متحمل می شود. همچنین در روند صعودی، نیز به دلیل کاهش نسبی اهرم به دلیل رشد خالص ارزش داراییهای صندوق، ممکن است که رشد مورد نظر به میزان دو برابر محقق نشود.
آیا توضیحات فوق به این معنا هستند که سرمایه گذاری در صندوق اهرمی اشتباه است؟ خیر! اما نکته اینجا است که برای بازاری با ویژگی بورس تهران که دوره های رکود و درجا زدن طولانی و رونق های کوتاه و انفجاری دارد، سرمایه گذاری موفق در صندوق اهرمی مستلزم گمانه زنی نسبتا دقیق از زمان وقوع سیلکهای رونق و رکود بازار است.
از این رو، شاید اقبال فزاینده به این صندوقها در ماه های اخیر و تبدیل شدن آنها به دماسنج وضعیت بورس تهران پدیده ی مبارکی نباشد؛ وضعیتی که من نمونه آن را در بورسهای دیگر چه به لحاظ حجم صندوقهای اهرمی نسبت به کل صندوقهای سهامی و چه به لحاظ اثرگذاری بر سنتیمنت کل بازار مشاهده نکرده ام.