ایران، صادرکننده بزرگ کاتد مس در خاورمیانه

عبور کمربند مس از منطقه خاورمیانه به‌گونه‌ای است که کشورهای ایران، ترکیه و عمان میزبان بیشترین ذخایر مس قابل برداشت در منطقه هستند. بر اساس ارزیابی‌های صورت گرفته توسط سازمان ارزیابی زمین‌شناسی ایالات متحده (USGS) در سال 2015، میزان ذخیره مس منطقه خاورمیانه بالغ بر 180 میلیون تن شامل منابع کشف نشده است. این رقم سهم 5 درصدی از مجموع ذخایر جهانی کشف نشده مس را تشکل می‌دهد. به‌پشتوانه این حجم ذخیره واحدهای تولید مس در برخی کشورهای منطقه به ویژه ایران شکل گرفته است که به‌دلیل مازاد بودن حجم تولید کاتد نسبت به تقاضای داخلی کشورهای تولیدکننده (عمدتا ایران)، بخشی از آن صادر می‌شود.

روند صادرات کاتد مسی از خاورمیانه با نوسانات بسیاری همراه بوده است. طی سال‌های 2001 تا 2011، حجم صادرات کاتد از این منطقه، روندی صعودی را طی کرد. با این وجود، این شاخص طی سال‌های 2012 تا 2017 به استثنای سال 2016، در سطح ثابت حدود 55 هزار تن قرار داشت. با وجود دامنه وسیع نوسان حجم صادرات کاتد منطقه از حداقل 27 هزار تن تا حداکثر 159 هزار تن، نرخ رشد سالانه صادرات طی 17 سال گذشته، برابر با 3 درصد بود. ایران و امارات متحده عربی، بزرگترین صادرکنندگان کاتد مسی از خاورمیانه هستند و ایران نقش اصلی را بازی می‌کند.

نمودار 1، نشان‌دهنده روند صادرات کاتد مس از خاورمیانه طی سال‌های 2001 تا 2017 به تفکیک مهمترین کشورهای صادرکننده است. صادرات کاتد مسی از ایران، میانگین سهم 86 درصدی از مجموع صادرات منطقه را در دست دارد. پس از ایران، امارات متحده عربی، میانگین سهم 5 درصدی از مجموع صادرات خاورمیانه را تشکیل می‌دهد که نتیجه صادرات از محل واردات است. این کشور عربی، قطب تجاری کشورهای حوزه خلیج فارس محسوب می‌شود.

با توجه به نمودار 1، رشد سالانه صادرات کاتد مسی ایران در 17 سال گذشته تقریبا صفر بود؛ در حالی که دامنه نوسانات حجم صادرات این فلز صنعتی از ایران در بازه 26 تا 106 هزار تن قرار داشت. نوسان مجموع صادرات کاتد منطقه به‌دلیل وابستگی آن به صادرات ایران بوده است. با این وجود، رشد سالانه 29 درصدی صادرات کاتد امارات، با وجود سهم اندک از کل صادرات منطقه، موجب ثبت رشد سالانه 3 درصدی طی بازه مورد بررسی برای منطقه شد. تشدید تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران طی سال‌های پایانی دوره مورد بررسی، از مهم‌ترین عوامل افت روند صعودی صادرات ایران و طبیعتا منطقه بوده است. انتظار می‌رود با خروج یکجانبه آمریکا از برجام و اعمال تحریم‌های اقتصادی این کشور علیه ایران، طی سا‌ل‌های پیش رو مجددا شاهد نوساناتی در صادرات کاتد از ایران باشیم. ولی از سویی دیگر، افزایش تولید کاتد این کشور و  رشد مازاد عرضه آن نسبت به تقاضای داخلی، مساله‌ای است که نمی‌توان از آن به راحتی گذشت و برآورد می‌شود حجم صادرات این کشور با توسعه بازاریابی بین‌المللی و تنوع بیشتر بازارهای هدف، نهایتا روند رشد را تجربه کند.