ایران در تلاقی سه قاره

ایران در تلاقی سه قاره

زمانی که صحبت از افزایش تجارت به میان می‌آید ذهن اکثر افراد به سمت افزایش تولید صنعتی و کشاورزی می‌رود. اما به‌جز تولیدات بخش صنعت و کشاورزی، راه میان‌بری وجود دارد که یک کشور از تجارت دیگر کشورها درآمد کسب کند و حتی منابع لازم جهت سرمایه‌گذاری برای زیرساخت‌ها را از آن کشورها تامین کند.در ابتدا این تصویر بیشتر به یک رویا شبیه است ولی برای کشوری مانند ایران که در قلب جهان واقع شده است، این رویا می‌تواند به واقعیت بدل شود. راهکار محقق شدن این رویای شیرین استفاده از ظرفیت‌های ترانزیت در کشور است. بخش خدمات در دو دهه گذشته سهم بزرگ‌تری از تولید ناخالص جهان را به خود اختصاص داده است و همچنان در حال رشد است. در مقابل، سهم بخش صنعت در نسبت تولید ناخالص جهان در حال کوچک شدن است. در سال ۱۹۹۷ میلادی بخش خدمات ۴/ ۶۵درصد از تولید ناخالص داخلی کشورهای OECD را شامل می‌شده که در سال ۲۰۲۱ این رقم به ۶/ ۷۰درصد رسیده است.
همچنین در همین بازه زمانی سهم صنعت از تولید ناخالص داخلی این کشورها از ۸/ ۲۶درصد به ۸/ ۲۱درصد رسیده است. این آمار بیانگر اهمیت بخش خدمات در آینده کشورهای در حال توسعه است. یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها برای ایران در بخش خدمات، مساله ترانزیت است. ایران از زمان اولین تمدن‌های بشری، همواره به عنوان مسیری امن برای عبور و مرور کالاها ارزیابی می‌شده است. حمل‌ونقل بسیاری از محصولات از اروپا به شرق و بالعکس از طریق ایران انجام می‌شده و به همین دلیل بسیاری از بازرگانان، در دوره‌های مختلف در سفرنامه‌های خود، به خاطراتشان در ایران اشاره کرده‌اند. با وجود اینکه ایران قرن‌ها از تجارت سایر کشورها صاحب درآمد شده، اما به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر نتوانسته است از این ظرفیت، استفاده لازم را ببرد.
ایران در تلاقی سه قاره آفریقا، اروپا و آسیا واقع شده است، با ۱۵ کشور همسایگی دارد که از این تعداد با ۱۲ کشور مرز دریایی و با ۷ کشور مرز زمینی دارد (ایران با برخی از کشورها همزمان مرز زمینی و دریایی دارد). این ویژگی‌‌ها باعث می‌شود که ایران همراه با چین، روسیه و چند کشور دیگر از مهم‌ترین مناطق در کریدورهای تجارت جهانی محسوب شود. همچنین واقع شدن در بیضی استراتژیک انرژی و تسلط ایران بر تنگه هرمز از دیگر ویژگی‌های مهم ایران است.از نگاه کارشناسان، «کمربند اقتصادی جاده ابریشم» و «جاده ابریشم دریایی قرن بیست‌و‌یکم» از مهم‌ترین کریدورهای تجارت جهانی محسوب می‌شوند؛ کریدورهایی که می‌توان آن‌ها را «از و به چین» توصیف کرد که ایران جایگاه ویژه‌ای در این مسیر دارد.
چین به دنبال آن است تا با یک کریدور میانی، از مسیر خشکی و بدون گذر اجباری از دریاهای آزاد و از طریق خاک ترکیه به اروپا متصل شود. در یکی از بهترین مسیرها، تکمیل این کریدور با عبور از ایران و سپس ورود به ترکیه صورت می‌گیرد. اما علاوه بر این مسیر، مسیر دیگری هم وجود دارد که از طریق اتصال کشورهای ترک‌زبان و با عبور از دریای خزر، بدون آنکه وارد خاک ایران شود به ترکیه می‌رسد. ترکیه سال‌های طولانی است که با نزدیکی به کشورهای آسیای میانه، تلاش دارد چین را ترغیب کند تا به جای مسیر ایران، از مسیر خزر استفاده کند. نکته مثبت مسیر ایران آن است که نیازی به ترانزیت ترکیبی (دریایی-زمینی) وجود ندارد و نکته منفی آن ناامنی در کشور افغانستان است. کریدور پراهمیت دیگر، هند - عرب - مدیترانه است که هند را از طریق بندر چابهار به روسیه و اروپا متصل می‌کند. هند تلاش دارد که با استفاده از این کریدور بخشی از بازار چین را در اختیار بگیرد و نقش ایران در مسیر برای هند بسیار مهم است.