صنعت، قربانی ناترازی برق

صنعت، قربانی ناترازی برق

اگر زیرساخت‌های ضعیف تولید صنعتی در ایران، مانند قطعی‌های مکرر برق ادامه پیدا کند، ممکن است در ماه‌های آینده تولید صنعتی کاهش یابد و برای تأمین نیاز داخلی، ناچار به واردات گسترده شویم، آن هم در شرایطی که کشور با کمبود ارز مواجه است. سیاست‌گذاران باید توجه کنند که برای رفع فقر و توسعه پایدار، نباید همه بار ناشی از ضعف‌های زیرساختی مانند سال گذشته بر دوش صنایع باشد.
ناترازی در تأمین برق و پیش‌بینی وخیم‌تر شدن شرایط در سال‌های آتی، به‌ویژه با آغاز ماه‌های گرم سال و اوج مصرف، به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های کشور تبدیل شده است. این کمبود بر زندگی مردم، فعالیت کسب‌وکارها، تولید و خدمات تأثیر منفی گذاشته است. به دلیل اهمیت ناترازی تولید و مصرف برق، دلایل این کمبودها از جنبه‌های مختلف بررسی می‌شود. برق کالایی است که امکان ذخیره‌سازی ندارد و ارزیابی عملکرد آن بر اساس تولید، انتقال و توزیع به‌موقع و مطلوب انجام می‌شود. به دلیل انحصاری بودن بخش توزیع برق، استفاده از مکانیزم بازار در این بخش امکان‌پذیر نیست.
برخلاف خصوصی‌سازی سایر بخش‌های صنعت برق، هیچ الگوی ثابتی برای واگذاری توزیع برق در دنیا وجود ندارد و هر کشوری با توجه به شرایط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی خود، این موضوع را مدیریت کرده است. برای رفع این ناترازی‌ها نیاز به تصمیم‌گیری صحیح و هم‌زمان در چندین مرحله است. افزایش سرمایه‌گذاری در تولید برق، توجه به روش‌های مختلف تولید انرژی، مدیریت تقاضا با استفاده از تجهیزات کم‌مصرف خانگی و صنعتی، جلوگیری از هدررفت در توزیع و توجه به اقتصاد برق در سطح کلان، از راهکارهای اصلی برای حل این مشکلات است.
برق به‌عنوان یک کالای عمومی، به صنعتی ضروری تبدیل شده که زندگی مردم و فعالیت سایر صنایع به آن وابسته است. صنعت برق در سه بخش تولید، توزیع و مصرف قابل بررسی است. در حالی که تولید برق در کشور توسط بخش دولتی و غیردولتی انجام می‌شود، توزیع آن انحصاراً در اختیار دولت است. نمونه‌های موفقی از مدیریت توزیع برق توسط بخش دولتی و غیردولتی در دنیا وجود دارد.
منظور از انحصار در ادبیات اقتصادی این است که به دلیل ویژگی‌های خاص و زیرساختی بودن این صنعت، دولت مسئول آن است. توسعه صنعت برق به معنای ایجاد شرایطی برای رشد تولید ملی، افزایش بهره‌وری و بهبود محیط کسب‌وکار است. استفاده از فناوری‌های نوین می‌تواند به رقابتی شدن صنایع انحصاری کمک کند.
ظرفیت نصب‌شده برق کشور تا پایان سال ۱۴۰۱، حدود ۹۰ هزار مگاوات گزارش شده که نسبت به سال ۱۳۹۶، ۱۵ درصد افزایش داشته است. با این حال، رشد تقاضای برق از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۱، ۲۴ درصد بوده که به‌طور میانگین سالانه ۴.۸ درصد افزایش یافته است. این نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر، تقاضا برای برق بیشتر از ظرفیت تولید بوده است. تولید برق در سال ۱۴۰۲، حدود ۳۹۰ کیلووات ساعت تخمین زده می‌شود و اختلاف بین توان تأمین شده و تقاضا در زمان اوج مصرف، افزایش یافته است. برای رفع این مشکل باید برنامه‌های مدیریت تقاضا، افزایش ظرفیت تولید، بهره‌وری مصرف و جلوگیری از هدررفت انرژی در انتقال را اجرا کرد. توجه به تجارت برق با هدف جذب سرمایه‌گذاری نیز می‌تواند موثر باشد.
نقوی، مدیرعامل بورس انرژی ایران، اظهار داشت که مشکلات صنعت برق ناشی از تولید، توزیع و مصرف است. به دلیل بی‌توجهی به اقتصاد این صنعت، سرمایه‌گذاری کافی صورت نگرفته و نیروگاه‌های جدیدی احداث نشده‌اند. همچنین، استانداردهای لازم برای تولید محصولات کم‌مصرف رعایت نشده است.برای مدیریت مصرف برق، باید واردات و تولید محصولات پرمصرف با تعرفه‌گذاری کنترل شود و از تجهیزات کم‌مصرف حمایت شود. با اینکه ظرفیت نصب‌شده نیروگاهی کشور حدود ۹۳ هزار مگاوات است، در ماه‌های گرم سال، مصرف برق افزایش می‌یابد و تقاضا از تولید پیشی می‌گیرد، که منجر به محدودیت‌هایی در بخش‌های مختلف می‌شود.
نقوی همچنین بیان کرد که سرمایه‌گذاری برای بهینه‌سازی مصرف برق در سال‌های اخیر مورد توجه نبوده است. هرچند از سال گذشته اقداماتی در این زمینه شروع شده، اما هنوز به نتیجه مطلوب نرسیده است. در حال حاضر ۶۰ درصد تولید برق کشور در اختیار بخش غیردولتی و ۴۰ درصد در اختیار بخش دولتی است. توزیع برق نیز انحصاراً در اختیار دولت است.
او تأکید کرد که برای اصلاح شرایط، باید قانون مانع‌زدایی از صنعت برق که سال گذشته تصویب شد، اجرایی شود. این قانون اجازه می‌دهد که برق تولیدی نیروگاه‌ها با قیمت رقابتی به فروش برسد و صنایع بتوانند برق مورد نیاز خود را مستقیماً از نیروگاه‌ها خریداری کنند. اجرای این قانون می‌تواند به توجیه اقتصادی سرمایه‌گذاری در این صنعت کمک کند.
در نهایت، باید برنامه‌ریزی‌هایی برای بهبود انتقال برق و کاهش تلفات در این بخش انجام شود. رفع مشکلات صنعت برق نیازمند اجرای هم‌زمان اقدامات در سطوح مختلف است.