پیامدهای جنگ اوکراین برای صنعتگران

جنگ اوکراین و اثراتش بر صنعتگران

تحولات بازار فولاد در سه‌ماه اخیر سوالات بسیاری پیرامون اثر جنگ اوکراین بر فراز و فرود قیمت فلزات اساسی ایجاد کرده است. از جنگی که در مرزهای اوکراین و روسیه در گرفته حدود سه‌ماه می‌گذرد و از آن زمان تا امروز، بهای هر تن فولاد در بازاری مثل بازار چین بیش از ۸۰دلار نوسان داشته است. طبق گزارش پارلمان اروپا سه اثر جنگ اوکراین بر بخش صنعت، معدن و تجارت جهان به ترتیب؛ اختلال در عرضه جهانی، دامن زدن به فشار بیشتر قیمت کالاها و تشدید عدم‌اطمینان خواهد بود که خود را در قالب گرانی کالاها، کمبود مواداولیه و تورم تولید به نمایش خواهد گذاشت.
اتحادیه اروپا نیز به دلیل پیوند با طرف‌‌‌‌‌‌‌های درگیر جنگ و نزدیکی جغرافیایی بیشترین آسیب را از این درگیری خواهد دید. تحلیلگران اروپایی معتقدند ادغام سطح بالا در زنجیره جهانی تامین و نیز وابستگی عمیق به بخش‌های انرژی و مواداولیه روسیه و تا حدی اوکراین موجب شده تا قاره‌سبز بزرگ‌ترین قربانی جنگ اوکراین باشد. از آن‌سو صنعت فولاد و زنجیره ارزش این بخش بزرگ‌ترین ضربه را از این تحولات سیاسی- امنیتی خواهند دید. گرچه برآورد اولیه کارشناسان بخش فولاد این است که بهای فولاد تا حد چشمگیری در نتیجه این جنگ بالا خواهد ماند یا در سطحی بالاتر از اوقات صلح میان روسیه و اوکراین خواهد بود اما این وضعیت به تقویت جریان سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری در فولاد‌سبز و انرژی‌‌‌‌‌‌‌های نو در اتحادیه اروپا و نیز برخی بازیگران فاقد منابع انرژی فسیلی و سنگ‌آهن از جمله در چین، هند و بخش‌هایی از شرق آسیا منجر خواهد شد، بنابراین می‌توان ادعا کرد تحریم‌‌‌‌‌‌‌ اقتصاد روسیه از دو مسیر مواداولیه و انرژی برای بخش فولاد، از منظر سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری جاذبه و دافعه ایجاد خواهد کرد که این دو در نهایت در نتیجه پیوند با یکدیگر تصویر 2025 و 2030 صنعت فولاد را ایجاد خواهند کرد. اینکه در نهایت اروپا، چین و سایر بازیگران نیازمند مصرف فولاد و انرژی بتوانند از پس تحولات قیمتی اخیر برآیند و در ساخت اقتصاد سبز موفق شوند، موضوعی است که هنوز نمی‌توان با دقت بالا درباره آن نظر داد، اما آنچه قطعی به‌نظر می‌رسد این است که انتقال اقتصاد کنونی به اقتصادی سبز و کم‌کربن فعلا در گیره روسی گرفتار شده است. اتفاقی که به فاصله 6ماه از بر‌گزاری اجلاس کوپ26 (cop26) گویای اهمیت تحولات قیمتی برای شدت بخشیدن به ‌سرعت سرمایه‌‌‌‌‌‌‌گذاری در فناوری‌های سبز است.
شواهد نشان می‌دهد از ابتدای جنگ اوکراین در پنجم اسفند1400 (24فوریه2022) تا انتهای هفته‌ای که گذشت، هر تن فولاد در بورس فلزات شانگهای در محدوده 700 تا 780 دلار نوسان کرد. به فاصله دو روز پس از آغاز جنگ، بهای فولاد به سطح 694 دلار سقوط کرد و سپس در جهشی آرام تا اواسط اردیبهشت به حدود 780 دلار در هر تن رسید. این روند اما از دهه آخر اردیبهشت‌ماه 1401 نزولی شد تا بهای هر تن فولاد در کشور چین به مرز 720دلار نزدیک شود. اثر جنگ روی دو مقوله تولید فولاد و تولید انرژی در دو کشور روسیه و اوکراین سبب‌‌‌‌‌‌‌ساز چنین نوسانی شد. این دو روند بسیاری از بازیگران را به صرافت تحول زنجیره تامین خود انداخته است. این البته به معنی داخلی‌‌‌‌‌‌‌سازی کامل سیستم‌‌‌‌‌‌‌های انرژی یا تولید فولاد و فلزات اساسی نیست، اما حتما تضعیف‌‌‌‌‌‌‌کننده تعاملات بین‌‌‌‌‌‌‌المللی است. اروپایی‌‌‌‌‌‌‌ها که بدترین ضربه را از این تنش نظامی دیده‌‌‌‌‌‌‌اند، در جلسه‌‌‌‌‌‌‌ای که هجدهم می‌2022 (28 اردیبهشت1401) در محل اتحادیه اروپا در بروکسل برگزار کردند، سیاستی سه‌‌‌‌‌‌‌بعدی را برای مهار تنش‌ها در پیش گرفته‌‌‌‌‌‌‌اند. متنوع‌‌‌‌‌‌‌سازی تامین‌‌‌‌‌‌‌کنندگان انرژی و فولاد، تاکید بر اقدامات امدادی کوتاه‌‌‌‌‌‌‌مدت برای کاستن از حجم تنش در کنار تغییر مسیر انرژی به سمت هیدروژن سه مسیری به‌شمار می‌رود که قرار است بحران‌های قاره‌سبز در دو بازار فلزات اساسی و انرژی را کمرنگ کند.
تولید فولاد هیدروژنی که در گزارش‌‌‌‌‌‌‌های پیشین همین صفحه مورد تاکید قرار گرفت یکی از مسیرهای جدی کاستن از حجم وابستگی اتحادیه اروپا به سوخت‌های فسیلی روسیه و اوکراین است. توجه به اروپا در بررسی اثر تحولات بازار انرژی ‌بر بازار فولاد از این جهت مهم است که جنس اقدامات این منطقه جدی‌‌‌‌‌‌‌تر و خطرات بی‌‌‌‌‌‌‌توجهی به این تحولات جدی‌‌‌‌‌‌‌تر است. از آنجا که در کنار آمریکا، این اتحادیه اروپاست که بیشترین فشار را به اقتصاد روسیه وارد کرده و بر بخش‌های اقتصادی این کشور تحریم‌هایی را وضع کرده، شناخت موضع‌‌‌‌‌‌‌گیری اروپا برای فهم آینده بازارهای فولاد و انرژی حیاتی است. گزاره‌‌‌‌‌‌‌برگ (Fact sheet) اتحادیه اروپا در 17 می‌2022 (27اردیبهشت 1401) نشان می‌دهد از 6موضع مختلف تحریم اتحادیه اروپا علیه روسیه، وضع ممنوعیت بر بخش نفت روسیه بارزترین جلوه حمله به بخش انرژی این کشور است. در این سند آمده است؛ ضرورت دارد ممنوعیت‌‌‌‌‌‌‌های مشخصی برای تمام اقلام نفت روسیه، حمل‌ونقل دریایی و خط لوله، نفت‌خام و پالایش‌شده و... این کشور وضع شود، به‌طوری‌که اطمینان حاصل شود این ممنوعیت اعمال شده و مرحله‌‌‌‌‌‌‌ای به اجرا درآید. در عین حال، تلاش برای گذار از مصرف گاز طبیعی به توسعه ذخایر LNG و تولید بیشتر گاز طبیعی در ذخایر رومانی و قبرس در زمره مواردی است که اتحادیه اروپا برای کاهش فشار بحران انرژی ناشی از جنگ روسیه در فهرست اقدام قرار داده است. شواهد موجود البته نشان از اثر اندک این ابزارها بر قیمت فعلی فولاد و سایر مواداولیه موردنیاز صنایع اروپایی دارد. از منظر انرژی بعد از صنایع اتحادیه اروپا (آلمان، ایتالیا و هلند) که بیشترین وابستگی را به نفت و فولاد روسیه دارند، کشورهایی نظیر چین، ترکیه و برخی از مناطق دیگر شرق آسیا هستند که از ناحیه جنگ اوکراین و تبعات آن با چالش‌‌‌‌‌‌‌هایی مواجه می‌شوند.
بررسی وینکلر و ووستر در مجله (VOXEU) به‌عنوان بستر تخصصی تحلیل سیاستگذاری در قاره‌سبز نشان می‌دهد جایگاه روسیه به‌عنوان یک بخش از زنجیره عرضه محصولات صنعتی مورد کم‌توجهی قرار گرفته است. این کشور تامین‌کننده جدی مواداولیه و کالاهای واسطه‌‌‌‌‌‌‌ای موردنیاز در جریان ساخت است و هر نوع تحریم از جنبه‌‌‌‌‌‌‌های مختلف فشار را بر بخشی از زنجیره تامین صنعت وارد خواهد کرد. همین عامل نیز موجب خواهد شد تا تحریم روسیه اثر عمیقی روی تولیدات کشاورزی، ساخت وسایل نقلیه و خودرو، تولید محصولات چوبی، کالاهای مکانیکی، محصولات صنعتی و مایحتاج صنایع، عرضه غذا و آشامیدنی در کنار وسایل خانه و ساختمان داشته باشد.
گروه7 اخیرا هشدار داده است که جنگ اوکراین منجر به «یکی از شدیدترین بحران‌های غذایی و انرژی در تاریخ اخیر» شده است که آسیب‌پذیرترین افراد در سراسر جهان را تهدید می‌کند. موضوعی که سبب‌شده گذار به اقتصاد سبز در هول و ولای تامین مایحتاج مصرفی جوامع اگر نگوییم فراموش‌شده، به حاشیه رود. نکته‌‌‌‌‌‌‌ای که عبدالعزیر بن‌سلطان از مقامات بلندپایه عربستان‌سعودی به خبر‌گزاریCNBC گفته، موید همین نکته است. این کارگزار ارشد بخش انرژی عربستان یادآور شده است: ببینید با اتفاقی که امروز افتاده، چه کسی در مورد تغییرات آب و هوایی صحبت می‌کند؟ نکته‌‌‌‌‌‌‌ای که پربیراه نیست و شاید تنها اتحادیه اروپا آن بخشی از جهان باشد که به واسطه اقتضائات خاصی که دارد، از آن مستثنی شود. اروپا همانند سازمان ملل به‌خوبی می‌‌‌‌‌‌‌داند که وابستگی صنایع به سوخت فسیلی و تداوم مصرف فولاد پرکربن و آلوده می‌تواند تبعات وحشتناکی در آینده به جهان تحمیل کند.