افغانستان . مسی ترین کشور همسایه ایران

افغانستان کشور ثروتمند از لحاظ منابع معدنی است اما هنوز معدن و معدنکاری در این کشور رشدی نداشته و معادن خواب مانده اند. سالهاست  که کارشناسان معادن جهان از افغانستان به عنوان کشوری با ظرفیت بسیار بالای مس، طلا, آهن و سنگ‌های معدنی دیگر با ارزشی بالغ بر 3 میلیارد میلیارد دلار یاد می کنند. این میزان ثروت خوابیده در یک کشور می‌تواند عاملی برای پیشرفت و رونق اقتصادی افغانستان و سرمایه گذاری جهانی در این کشور باشد. اما چرا افغانستان از این ثروت خدادادی نتوانسته به خوبی استفاده کند. حاکمیت و سیاست ناپایدار, فضای امنیتی حاکم بر کشور باعث شده تا معدنگران و شرکت‌های بزرگ کاشف مواد معدنی برای کار کردن در معادن افغانستان مردد باشند.
شرکت‌ها به سختی مشغول کارند
اداره تحقیقات جغرافیایی کابل یکی از معدود مراکز افغانستان است که استانداردهای جهانی در موضوعات مختلف را بررسی می کند. این روزها مهندسان و کارشناسان این مرکز حسابی سرشان شلوغ است و دارند نمونه‌ سنگ‌های معدنی و منابع معدن مس "عینک" (معدنی مسی در استان لوگار) بررسی می کنند. زمین شناسان افغان و امریکایی در این مرکز, منابع مسی موجود در معدن عینک را از لحاظ میزان, کیفیت و نوع آن بررسی می کنند.
محمد احمدی زمین شناس افغان و یکی از کارشناسان اداره تحقیقات جغرافیایی کابل درباره سازوکار این مرکز تحقیقاتی می‌گوید: «در این مرکز بعد از اینکه سنگ های معدنی را دسته بندی می‌کنیم و از آنها عکس می گیریم تا شکل آنها را بررسی کنیم, کارشناسان سنگ‌ها را به اتاق برش می برند.» او ادامه می‌دهد: « در اتاق برش سنگهای نمونه را می بریم تا ویژگی‌های معدنی مثل ساختار, رنگ و شکل سنگ‌ها و مواد معدنی داخل آنها را بررسی کنیم.»
به گفته محمد احمدی بعد از این مرحله عده‌ای سنگ‌ها را به قطعه های کوچکتر خرد می کنند و به اتاق له کردن فرستاده می‌شوند. در این مرحله سنگ‌ها به آزمایشگاه‌های پیشرفته‌تر در کشور همسایه افغانستان یعنی قرقیزستان فرستاده می‌شوند تا در آنجا بررسی شوند. نمونه‌های بدست آمده می توانند گواه میزان کیفیت و مرغوبیت مس موجود در معدن عینک باشند. اما این کار زمان زیادی می برد. احمدی می‌گوید: «حتی در کشورهای پایدار و با ثبات بیشتر در جهان, برای اینکه معادن شروع به کار کنند بیش از چهار تا پنج سال زمان می برد.»

صنعت‌گران و کارشناسان معتقدند نگاه خوشبینانه افراطی داشتن نسبت به آینده معدن‌کاری در افغانستان کاری را پیش نخواهد برد. در سال 2008میلادی (1387 خورشیدی) افغانستان طی قرار دادی با شرکتی چینی اولین گام را برای معدنی شدن برداشت تا طبق قرارداد مذکور در بزرگترین معدن مس این کشور یعنی معدن مس عینک کارگران مشغول کار شوند. اما هنوز بعد از گذشت 7 سال از آن زمان مس‌های این معدن زیر خاک عینک دست نخورده باقی مانده اند.
طمیم عاصی اقتصاددان و مجری پیشین وزارت معدن افغانستان می‌گوید اشتباه مقامات دولتی این بود که موانع را از قبل پیش بینی نکردند. مسائل مختلفی مثل معدن‌های سابق افغانستان, پیدا کردن مجسمه‌های باستانی بودا در معدن عینک و مخالفت دیرینه شناسان به ادامه کار در این معدن و بنیان اقتصادی ضعیف افغانستان همه دست به دست هم داد تا ادامه کار در معدن عینک کندتر و حتی متوقف شود. عاصی می گوید این مسائل تنها چند مورد کوچک است که باعث شده صنعتگران جهان رغبتی به سرمایه‌گذاری در افغانستان نداشته باشند اما دلیل اصلی چیز دیگری است. عاصی می گوید: «زمانی که کنفرانسی در زمینه همکاری‌های بیشتر برای رونق اقتصادی افغانستان برگزار می‌شود, اولین چیزی که حاضران می‌گویند این است که صنعتگران به خاطر فقدان سیاست و حکومت پایدار و مستقل در کشور افغانستان رغبتی به سرمایه گذاری ندارند.»

اما حالا بلاتکلیفی تازه ای را هم باید به این مسائل اضافه کرد. پارلمان افغانستان قوانین تازه‌ای برای معادن این کشور وضع کرده که به نظر می‌آید استانداردهای جهانی در وضع آن رعایت شده و در برابر سوال‌های صنعت‌گران شفافیت و پاسخگویی لازم را داشته باشد اما این قوانین تردید صنعتگران برای سرمایه‌گذاری را بیش از پیش کرده و آنها نمی‌دانند نتیجه وضع این قوانین چه است.»
عاصی می‌گوید دولت تا الان با شرکت‌های معدنی خارجی بسیاری مذاکره کرده اما این شرکت‌ها هنوز جواب مثبتی به این مذاکرات نداده اند. او می گوید: «شرکت‌های خارجی هنوز قراردادهای ما را امضا نکرده‌اند و این موضوع بیشتر به این خاطر است که هنوز آنها درباره قوانین تازه مردد هستند.» عاصی همچنین هشدار می‌دهد که افغانستان پلیس و سیستم امنیتی قوی برای حفاظت از منابع ندارد و به همین خاطر ثروت مدفون در خاک افغانستان به جای اینکه خرج ملت افغانستان شود, فدای جنگ‌های داخلی و فسادهای دولتی شده است.
رویای شیرین معدنی شدن
افغانستان این روزها روابط تازه و امیدوار کننده‌ای با کشورهای جهان دارد و همین باعث شده تا 90 درصد درآمد این کشور از همین راه تامین شود. بعضی‌ها قایق نجات اقتصاد افغانستان را شناور در معادن ارزشمند مس, آهن، اورانیوم و لیتیوم این کشور می‌دانند.
افغان‌ها سالهاست که دلشان می‌خواهد کشورشان معدنی شود و آنها هم مثل کارشناسان فکر می کنند بازشدن معدن‌ها ساده‌ترین راه رونق دادن به اقتصاد هستند. ملا میرا جان, کدخدای ده عینک می گوید او به مردم روستایش نوید معدنی شدن داده و گفته است همه آنها کارشان به دست خواهند آورد. اما ملا میرا اینها را چهل سال پیش گفته است و هنوز مردم این روستا کاری ندارند. میرا جان کارت شناسایی رنگ و رو رفته ‌ای را در می‌آورد و قسمت شغل را نشان می‌دهد و می گوید: «این عکس 14 سالگی من است یعنی زمانی که کارگر روزمزد بودم» ملا میرا و همشهری‌ هایش سالهاست که منتظرند معدن‌های روی تپه‌های اطراف ده عینک دوباره باز شوند و کار و ثروت برای مردم این منطقه ایجاد شود. اما حالا ملامیرا ریش بلند سفیدی‌‌ ‌دارد و عمامه‌ای به سرکرده است. او به تپه مسی رنگ پشت سرش اشاره می‌کند و می گوید قدیم‌ها آنجا درخت داشت و در ادامه می گوید "یعنی زمانی که داوود خان (اولین رئیس جمهور افغانستان در دهه هفتاد میلادی از سال 1352 خورشیدی تا 1357 خورشیدی) رئیس جمهور بود".
پیرمرد ادامه می دهد: «داوود تنها رئیس جمهوری بود که به او اعتماد داشتیم و آخرش هم ترور شد. بعد هم دولت سابق ما را از روستای‌مان بیرون کرد تا معدن‌ها را دوباره راه‌اندازی کند اما جنگ مانع شد.»
حالا معدن روستای ملامیرا دست چینی هاست. دولت افغانستان اهالی این روستا را از عینک بیرون کردند تا معدن را رونق دهند و دوباره امیدتازه‌ای برای پیرمرد و روستازاده‌های عینک ایجاد شد.
معدن مس عینک چیست؟
عینک محوطه‌ای از منابع مسی بسیار بزرگ دست نخورده باقی مانده‌ای در چهل کیلومتری جنوب کابل, استان لوگار است. بعد از مناقصه‌ای که در سال 2007 میلادی (1386 خورشیدی) برگزار شد, شرکت چینی MCC که بعدا در افغانستان به MJAM تغییر نام داد وظیفه جستجو و استخراج منابع معدنی این منطقه را طبق قراردادی بر عهده گرفت و این شرکت عهده دار شد تا مطالعات اولیه و تحقیقات لازم برای بازگشایی معدن مس این منطقه انجام دهد.
مس عینک در گذشته منطقه ای باستانی مربوط به بوداییان بوده. بقایای موجود در این معدن مثل معابد, معادن مس سنتی و صدها بت مربوط به دوران بودا, نشان دهنده تمدن گذشته این منطقه است. دوران فعالیت این منطقه بر می گردد به دوران قبل از کشف فلز یعنی 3 هزار سال قبل از میلاد مسیح. همچنین در این منطقه نشانه‌هایی از معدنکاری هم دیده می‌شود که بر می گردد به بعد از قرن هجدهم. این معدن همچنین به مناطق اطراف مثل منطقه خاور وصل شده که دیرینه شناسان معتقدند آنجا هم منطقه ثروتمندی است و مال و اموال بوداپرستان در آنجا مدفون شده است.
معادن در افغانستان
معادن در افغانستان تحت نظر وزارت معدن و نفت است که مرکز آن مثل سایر مراکز دولتی افغانستان در کابل قرار دارد. افغانستان بیشتر 1400 منطقه معدنی دارد که این مناطق شامل منابع معدنی مثل سولفات باریم طبیعی, کرومیت, زغال سنگ, مس، طلا، سنگ آهن، سرب, گازهای طبیعی, نفت, نمک, سولفور و مواد دیگر است. می گویند بیش از سه میلیارد میلیارد دلار زیر زمین این کشور ثروت خوابیده است.
شش معدن سنگ در افغانستان وجود دارد که بزرگترین آنها در استان بدخشان قرار گرفته است. حدود 12 معدن مس هم در افغانستان وجود دارد که مهمترین آنها معدن مس عینک در استان لوگار است. وضعیت جغرافیایی این کشور به گونه ای است که از مسیر ترانزیتی آن به سادگی می توان صادرات نفت داشت که البته اولین صادرات نفت در این کشور سال پیش انجام شد.