اکسید روی چیست؟ چگونه تولید می‌شود و چه کاربردهایی دارد؟

اکسید روی (Zinc white و Chinese white)، پودری درشت، سفید رنگ یا متمایل به خاکستری، بدون بو با طعم تلخ و نقطه ذوب 1975 درجه سانتیگراد است.

ساختمان کریستالی اکسید روی، دارای نقص‌های پایدار و همچنین خواص نیمه‌هادی مفیدی است.

اکسید روی، جزء مواد آمفوتری است که با اسید به شکل نمک و با قلیایی‌های قوی به شکل زنکات، واکنش نشان می‌دهد.

اکسید روی با دی‌اکسیدکربن در هوای مرطوب واکنش نشان داده و اکسی‌کربنات، تشکیل می‌دهد. گازهای اسیدی به طور مثال سولفید هیدروژن و دی اکسیدگوگرد و کلرین با اکسید روی واکنش نشان می‌دهند و منواکسیدکربن با هیدروژن در فلز کاهش می‌یابند.

اکسید روی در آب و الکل غیرمحلول است، همچنین احتراق‌ناپذیر و به صورت پودر غیرسمی می‌باشد.

تولید اکسید روی

اکسید روی را در صنعت به دو روش کلی پیرومتالورژی و هیدرومتالورژی تهیه می‌کنند؛

روش پیرومتالورژی تولید اکسید روی

♦ روش غیرمستقیم یا فرانسوی

روی خالص به وسیله حرارت تبخیر می‌شود و در حضور هوا به اکسید روی تبدیل می‌گردد. اکسید روی بدست آمده از این روش طبیعتا دارای خلوص بسیار بالایی خواهد بود.

♦ روش مستقیم یا امریکایی

کنسانتره روی در حضور کربن و با دادن حرارت لازم، احیا می‌شود و بخارات روی تولید شده به وسیله هوا اکسید می‌شوند. میزان خلوص اکسید روی تولیدشده از این روش، چندان بالا نمی‌باشد.

روش هیدرومتالورژی تولید اکسید روی

در این روش، به محلول سولفات روی، هیدروکسید سدیم یا کربنات سدیم می‌افزایند تا هیدروکسید یا کربنات روی رسوب کند؛ سپس این رسوب‌ها را جدا و تکلیس می‌کنند تا به اکسید روی تبدیل شوند.

♦ اکسید روی ثانویه

اکسید روی ثانویه از مواد اسقاطی و قراضه‌های مواد گالوانیزه ‌شده تولید می‌شود و عمدتا صنایع لاستیک سازی و سرامیک از این نوع اکسید استفاده می‌کنند.

روش به کارگرفته شده برای تولید اکسید روی از مواد اسقاطی عمدتا استفاده از روش فرانسوی است. در این روش روی تبخیر می‌شود؛ به طوریکه، ناخالصی‌هایی مثل سرب، اجازه تبخیر شدن نمی‌یابد و محصولی با خلوص نسبی قابل قبول حاصل می‌شود.

موارد استفاده کاربرد روی

♦ مهم‌ترین مصرف اکسید روی، در صنعت لاستیک‌سازی است که به عنوان عامل فعال‌کننده در فرآیند گوگرددهی (یا ولکانش) کائوچو مصرف می‌شود.

♦ در تهیه رنگدانه سفید نیز مصرف می‌شود و باعث سختی رنگ شده، همچنین از قدرت زیاد جذب اشعه ماوراء بنفش برخوردار است.

♦ به دلیل خاصیت ضدقارچ و ضدخوردگی‌ای که دارد، سبب دوام و حفاظت رنگ و اشیای فلزی می‌شود.

♦ در تهیه پودر دستگاه‌های فتوکپی بکار می‌رود.

♦ در تهیه چسب‌ها مصرف می‌شود.

♦ در داروسازی (ضدعفونی‌کننده‌)، تهیه کرم‌های بهداشتی (ضدعفونی‌کننده)، پودر بچه، به صورت پماد برای تسریع التیام جراحات و سوختگی‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد.

♦ در تهیه ماده پرکننده دندان (سیمان دندان) استفاده می‌شود.

♦ در کاهش دمای پخت سیمان نقش دارد.

♦ در میناکاری و لعاب‌سازی و نقاشی بکار می‌رود.

♦ در صنعت نساجی بکار می‌رود.

♦ باعث حفاظت چوب در برابر پوسیدگی می‌شود.

♦ به عنوان ماده پرکننده در لاستیک، کاغذسازی و رنگ‌سازی بکار می‌رود.

♦ در شیشه باعث افزایش مقاومت شیمیایی و افزایش دمای ذوب شیشه می‌شود.

♦ به عنوان نمک ارزان قیمت روی در جیره‌های معمولی طیور استفاده می‌گردد؛ همچنین برای درمان بیماری پوستی پاراکراتوز به خوراک گوسفند اضافه می‌شود.

♦ با خلوصی در حدود 95 درصد به عنوان یکی از منابع کودی روی می‌باشد.

♦ در واکنش‌هایی همچون آلکیلاسیون، اکسیداسیون، هیدروژناسیون، دی هیدروژناسیون و تولید متانول، نقش کاتالیست را دارد.

♦ این ماده در ایستگاه‌های تولید الکتریسیته، به منظور جذب دی‌اکسیدگوگرد حاصل از گازهای خروجی، به کار برده می‌شود.