حقایقی جالب در مورد آرسنیک

 آرسنیک چیست؟

آرسنیک یا ارسنیک که در فارسی به اکسید آن مرگ موش و سولفید آن زرنیخ گفته می‌شود، عنصر شیمیایی است که در جدول تناوبی با علامت As مشخص و دارای عدد اتمی ۳۳ است. آرسنیک شبه فلز سمی معروفی است که به سه شکل زرد، سیاه و خاکستری یافت می‌شود. آرسنیک و ترکیبات آن به‌عنوان آفت‌کش، علف‌کش، حشره‌کش و آلیاﮊهای مختلف به کار می‌روند.

ویژگی‌های فیزیکی

• عدد اتمی: ۳۳
• جرم اتمی:۷۴٫۹۲۱۶۰
• نقطه ذوب: C° ۸۰۸
• نقطه جوش: C°۶۰۳
• شعاع اتمی: Å ۱٫۳۳
• رنگ: خاکستری

آرسنیک از نظر شیمیایی شبیه فسفر است تا حدی که در واکنش‌های بیوشیمیایی می‌تواند جایگزین آن شود از این رو سمی است. وقتی به آن حرارت داده شود به صورت اکسید آرسنیک در می‌آید (اکسیده می‌شود) که بوی آن مانند سیر است. آرسنیک و ترکیبات آن همچنین می‌توانند بر اثر حرارت به گاز تبدیل شوند.

این عنصر به دو صورت جامد وجود دارد: زرد و خاکستری، فلز مانند، با جاذبه‌هایی به ترتیب ۹۷/۱ و ۷۳/۵.

در سده بیستم آرسنِت سرب به‌عنوان آفت‌کش برای درختان میوه مورد استفاده قرار گرفت (استفاده از آن در افرادی که به این کار اشتغال داشتند ایجاد آسیب‌های عصب‌شناسی کرد) و آرسنیت مس در سده نوزدهم به‌عنوان عامل رنگ‌کننده در شیرینی‌ها بکار رفت.

آرسنیک، اغلب به عنوان سم و یا رنگدانه شناخته می‎شود اما این ماده دارای بسیاری از خواص جالب دیگر است که این ماده سمی حتی در درمان سرطان نیز بکار می‌رود.

♦ نماد آرسنیک As و عدد اتمی آن 33 است. آرسنیک یک نمونه از شبه‌فلزات یا نیمه فلزات است که خواص فلزات و غیرفلزات را دارد. آرسنیک، 33 (As33) ایزوتوپ شناخته شده و حداقل 10 ایزومر دارد. تنها یکی از ایزوتوپ‌های آن، به نام ایزوتوپ 75 (75As) ایزوتوپ پایدار است.

♦ آرسنیک، به طور طبیعی به شکل کریستالی خالص و همچنین در چندین ماده معدنی، معمولا با گوگرد یا فلزات، وجود دارد. در شکل خالص، این عنصر دارای سه آلوتروپ مشترک است: خاکستری، زرد و سیاه. آرسنیک زرد ماده جامدی مومی شکلی است که پس از قرار گرفتن در معرض نور در دمای اتاق به آرسنیک خاکستری تبدیل می‌شود. آرسنیک خاکستری شکننده پایدارترین شکل این عنصر است.

♦ نام این عنصر از واژه پارسی باستانی «زرنیخ» گرفته شده، که به معنای « یک ماده زرد» است. اُرپیمنت، تری سولفید آرسنیک است، یک ماده معدنی که شبیه به طلاست.

♦ آرسنیک برای انسان باستان شناخته شده و در کیمیاگری مهم بود. عنصر خالص آرسنیک رسما در سال 1250 توسط آلبرتوس ماگنوس جدا شد. در اوایل، از آرسنیک برای افزایش سختی برنز و رنگدانه‌های رنگی و همچنین طب و پزشکی استفاده شده است.

♦ هنگامی که آرسنیک گرم می‌شود، اکسید شده و بویی شبیه به بوی سیر را پخش می‌کند. ضربه زدن به مواد معدنی حاوی آرسنیک نیز می‌تواند این بو را در اتمسفر منتشر کند.

♦ در فشار معمولی، آرسنیک مانند دی‌اکسید کربن ذوب نمی‌شود بلکه مستقیما به بخار تبدیل می‌شود. آرسنیک مایع فقط تحت فشار زیاد تشکیل می‌شود.

♦ آرسنیکی که مدت‌هاست به عنوان سم شناخته شده و مصرف می‌شود، به راحتی قابل تشخیص است. بدین صورت که اگر در گذشته در معرض آرسنیک قرار گرفته باشید با بررسی موهایتان می‌توان این امر را تشخیص داد. آزمایش ادرار یا خون نیز می‌تواند قرار گرفتن شما را در معرض آرسنیک نشان دهد، البته اگر به تازگی در معرض آن قرار گرفته باشید. عنصر خالص و تمام ترکیبات آرسنیک سمی است. آرسنیک می‌تواند به تمام اندام‌های مختلف بدن از جمله، پوست، دستگاه گوارش، سیستم ایمنی بدن، سیستم تولید مثل، سیستم عصبی و دفع آسیب برساند. ترکیبات غیر آلی آرسنیک سمی‌تر از آرسنیک آلی در نظر گرفته می‌شوند. علاوه بر اینکه قرار گرفتن در معرض دوزهای بالای آرسنیک می‌تواند به سرعت باعث مرگ شود، قرار گرفتن در معرض دوز پایین آن نیز خطرناک است و می‌تواند باعث آسیب ژنتیکی و سرطان شود. آرسنیک باعث تغییرات اپی ژنتیکی می‌شود، تغییراتی که ارثی هستند و بدون تغییر DNA رخ می‌دهند.

♦ جالب اینجاست که اگرچه آرسنیک یک عنصر سمی محسوب می‌شود، اما به طور گسترده‌ای در صنایع مختلف بکار می‌رود. آرسنیک حتی به انواعی از آلیاژها افزوده می‌شود تا خواص آنها را بهبود بخشد.

♦ علیرغم سمی بودن آرسنیک، این عنصر چندین کاربرد درمانی دارد. به عنوان مثال از آرسنیک برای درمان سفلیس، درمان سرطان و سفید کردن پوست استفاده شده است. همچنین ممکن است به غذای دام‌ها برای کمک به وزن حیوانات اضافه شود.

♦ فراوانی عنصر آرسنیک در پوسته زمین 1.8 بخش در هر میلیون وزن است. تقریبا یک سوم آرسنیک موجود در جو زمین از منابع طبیعی مانند آتشفشان‌ها حاصل می‌شود، اما بیشتر این عنصر از فعالیت‌های انسانی مانند ذوب، استخراج معادن (به ویژه استخراج مس) و نیروگاه‌های برق با سوخت زغال سنگ منتشر می‌شود. چاه‌های عمیق آب نیز معمولا آلوده به آرسنیک هستند.