پیدایش، ذخایر و منابع مولیبدن

از نظر پیدایش پنج نوع ذخیره مولیبدن وجود دارد:

♦ ذخایر پورفیری که در آنها سولفیدهای فلزی در حجم‌های بزرگ سنگ آلتره و خرد شده توزیع شده‌اند.

♦ زون‌های کنتاکت- متامورفیک و پیکره‌هایی که در آنها سنگ آهک سیلیکاته در کنار گرانیت‌های نفوذی قرار دارد.

♦ رگه‌های کوارتزی

♦ پگماتیت‌ها

♦ منابع لایه‌ای در سنگ‌های رسوبی

سه نوع اول منشا هیدروترمال دارند و تقریبا تمامی مولیبدنیتی که امروز استخراج می‌شود را تامین می‌کنند. دو نوع آخر در حال حاضر اهمیت اقتصادی ندارند. عیار متوسط مولیبدنیت در ذخایر پورفیری از 0.05% تا 0.25% متغیر است. همچنین در ذخایر پورفیری مس – مولیبدن، که مولیبدن از آنها به عنوان محصول جنبی استحصال می‌شود، عیار مولیبدن بین 0.01% و 0.1% است.

در ذخایر هیدروترمال ترک‌ها و شکاف‌های سنگ‌های نفوذی که ماتریکس را تشکیل می‌دهند توسط محلول آبی محتوی فلز پر می‌شود. چنین محلول‌هایی اغلب نزدیک ماگما تشکیل می‌شوند؛ بنابراین تحت دما و فشار بالا قرار دارند و انواع سولفیدها را در خود جای می‌دهند. با خنک‌ شدن محلول‌ها، کانی‌ها در ماتریکس نفوذی جمع می‌شوند. ذخیره معروف کلایمکس در کلورادو با نفوذ یک ماگمای کوارتز – مونزونیت در یک سنگ گرانیتی کانتری تشکیل شده است. در این ذخیره محلول هیدروترمال، کوارتز و مولیبدنیت را حتی در کوچکترین درزه‌ها نفوذ داده است، به طوریکه سنگ میزبان در ظاهر از خرده‌ سنگ‌های گوشه‌داری تشکیل شده که توسط مرزهای نازکی از کانی‌ها جدا شده‌اند.

در بسیاری از ذخایر پورفیری مقدار کمی از مولیبدنیت با کانی‌های سولفیدی مس در حجم‌های بزرگ سنگ گرانیتی همراه شده است. کانی اصلی در این ذخایر، کالکوپیریت(CuFeS₂) و کالکوسیت(Cu₂S) است، به همراه پیریت(FeS₂) و مقادیر اندکی از سولفیدهای دیگر؛ از جمله مولبیدنیت. در ناحیه‌هایی که غنی‌شدگی ثانویه مس رخ می‌دهد، کالکوسیت جایگزین پیریت و کالکوپیریت می‌شود. در سنگ‌های رسوبی سیلیکات سنگ آهک، که حاوی سنگ‌های گرانیتی نفوذی هستند، گاهی مقادیر اندکی از مولیبدنیت به طور وسیع در طول سطح مشترک بین‌ سنگ‌ها پخش شده است که اغلب به واسطه حضور شیلیت (CaWO₄)، بیسموت (Bi₂S₃) و سولفیدهای مس پی به وجود آن می‌برند. این ذخایر ممکن است تا 0.6% مولیبدنیت داشته باشند.

پگماتیت‌ها در اثر فعالیت‌های آذرین و سپس انجماد ماگما به وجود می‌آیند. خنک شدن آهسته توده منجر به تشکیل کریستال‌های درشت کوارتز و فلدسپار می‌شود. مولیبدنیت به عنوان کانی‌ جنبی در مقادیر کوچک و معمولا به شکل کریستال‌های درشت در داخل پگماتیت‌ها تشکیل می‌شود، ولی پگماتیت‌ها منبع مهمی برای مولیبدن به شمار نمی‌آیند. با این وجود، یک ذخیره پگماتیتی محتوی مولیبدنیت به همراه بیسموت در کبک کانادا استخراج شده است.

سنگ‌های رسوبی که امکان حضور کانی‌های مولیبدن در آنها وجود دارد عبارتند از:

زغال ‌سنگ‌ها، شیل‌ها، فسفریت‌ها و ماسه‌ سنگ‌ها که البته هیچکدام منبعی برای مولیبدن نیستند و تکنولوژی بازیابی این فلز از آنها هنوز توسعه نیافته است.

در این ذخایر کانی‌زایی در یک گونه خاص خلاصه نمی‌شود؛ به عنوان مثال: در کلایمکس محصولات جنبی مهمی شامل تنگستن، قلع، پیریت، مونازیت نیز استحصال می‌شود.

استحصال اقتصادی مولیبدن تقریبا به طور انحصاری از مولیبدنیت صورت می‌گیرد که یا به عنوان محصول اصلی، پس از استخراج از معدن تغلیظ می‌شود و یا در ادامه عملیات تغلیط کانه مس، به صورت کنسانتره استحصال می‌شود. در مورد دوم، بسته به اهمیت اقتصادی آن برای خروجی مجتمع معدنی، مولبیدنیت به عنوان محصول جنبی یا محصول تجمعی بازیابی می‌شود.

مولبیدن همچنین از محلول حاصل از لیچینگ کانه‌های شیلیت در تولید تنگستن نیز بازیابی می‌شود.

در کل تولید مولبیدن به سه صورت ممکن است:

♦ محصول اصلی معدن

♦ محصول جنبی یا تجمعی معادن مس یا شیلیت

♦ مولیبدن بازیابی شده از فراوری کاتالیست مصرف شده نفت خام