نقش عنصر مس در بدن

یکی از مواد معدنی و ضروری برای بدن ، مس است که اهمیت حیاتی برای سلامت جسم و روان انسان دارد، سال ها بر روی این ماده معدنی در آزمایشگاه های دولتی و خصوصی مطالعه و تحقیق شده، با این حال اهمیت آن برای سلامت هنوز هم تا حد زیادی مورد بی توجهی قرار می گیرد. همچنین مس نقش های بسیار مهمی در بدن انسان ایفا می کند. مشکل زمانی رخ می دهد که مقدار آن در بدن افزایش یابد.  وظایف مهم مس در بدن عبارتند از:

۱. نگه داشتن استخوان، مفاصل و بافت های همبند: مس در پیوند خوردن کلسیم به استخوان ها و بافت های همبند به منظور ساخت و ترمیم آن ها مورد نیاز است. این شامل تاندون ها، رباط ها، پوست، مو، ناخن، شریان ها، وریدها و غیره می شود. عدم توازن می تواند به پوکی استخوان و تقریبا به تمام مشکلات پوستی، تاندون ها، مو و ناخن ها دامن بزند.

۲. تولید انرژی در سلول ها: مس در مرحله نهایی چرخه تولید انرژی به نام سیستم حمل و نقل الکترون مورد نیاز است. در این سیستم بیشترین انرژی سلولی ما تولید می شود. هر گونه مشکل در این بخش باعث خستگی، افسردگی و ناتوانی های دیگر که مربوط به کمبود انرژیست می شود.

۳. سیستم ایمنی بدن: روی فلزیست که در تقویت سیستم ایمنی بدن نقش بسیار مهمی دارد، میزان مس و روی باید در بدن باهم متوازن باشند، زمانی که مس افزایش یابد باعث کاهش روی و تضعیف سیستم ایمنی بدن می گردد و شخص در معرض ابتلا به انواع عفونت ها و قارچ ها قرار می گیرد.

۴. سیستم غدد درون ریز، به ویژه تیروئید و غدد آدرنال: غده تیروئید نسبت به مس بسیار حساس است. بخشی از آن به این دلیل است که تیروئید به آسانی توسط سیستم اعصاب سمپاتیک تحت تاثیر قرار می گیرد. مشکلاتی از قبیل کم کاری یا پرکاری تیروئید رابطه مستقیم با عدم تعادل مس در بدن دارند، بنا بر تجربه ما اکثر مشکلات تیروئید با تنظیم میزان مواد معدنی و ایجاد توازن بین آن ها رفع می گردد و نیازی به هورمون درمانی نمی باشد.

۵. سیستم تولید مثل: مس ارتباط تنگاتنگی با متابولیزم استروژن دارد و برای باروری در زنان و حفظ بارداری مورد نیاز است. عدم تعادل می تواند باعث مشکلات مختلف در ارگان های زنانه و ایجاد ناراحتی هایی از قبیل سندرم قبل از قاعدگی، کیست تخمدان، ناباروری، سقط جنین، اختلالات جنسی و غیره شود. در مردان فلز روی برای تولید اسپرم مورد نیاز است و عدم تعادل مس تاثیر مستقیم بروی عملکرد فلز روی می گذارد و منجر به کاهش میل و توانایی های جنسی در مردان می شود.

۶. مس محرک تولید انتقال دهنده های عصبی از قبیل: اپی نفرین، دوپامین، نوراپی نفرین و مونو آمینو اکسیداز(آنزیمی که برای تولید سروتونین لازم است) می باشد. عدم تعادل مس تاثیرات همه جانبه بروی سیستم اعصاب مرکزی می گذارد که به شدت با واکنش های روانی، عاطفی و عصبی همراه است. برخی از علایم آن عبارتند از کاهش قدرت حافظه به خصوص در افراد جوان، افسردگی، اضطراب، اختلال دو قطبی، اسکیزوفرنی و دیگر اختلالاتی که در این مقاله مورد بحث قرار می گیرند.

افزایش مس در بدن به دلایل زیر است:

دریافت بیش از اندازه آن که در نتیجه پخت و پز و تهیه غذا در ظروف مسی رخ می‌دهد و باعث ، بیماری های حاد و مزمن مانند سرطان خون، بیماری هوچکین (سرطان غدد لنفاوی)، کم خونی شدید، هِموکروماتوزیس (بیماری که در آن جذب و ذخیره آهن بالا می‌رود و موجب آسیب به اندام های بدن، بی رنگی پوست و دیابت می‌شود)، انفارکتوس میوکارد (سکته قلبی) و پرکاری غده تیروئید می شود.
کبد مهم ترین منبع ذخیره مس در بدن می‌باشد. مقدار بسیار کمی‌از آن نیز در خون یافت می‌شود. مس موجود در مغز و کبد جنین و نوزاد بیشتر از افراد بالغ است. این میزان بالاتر مس، برای پیشگیری از کمبود آن در دوران شیرخوارگی (مانند آن چه در مورد آهن نیز وجود دارد) است. مس به عنوان کاتالیز کننده ی فعل و انفعالات شیمیایی مربوط به ساخت هموگلوبولین(جزء حمل کننده اکسیژن خون) عمل می‌کند.
بیشترین غلظت مس موجود در بدن، در کبد و قسمت های اصلی سیستم عصبی مرکزی مخصوصا مغز یافت می‌شود. مس در کبد ذخیره شده و از طریق اسیدهای صفراوی دفع می‌شود. مس باید در بدن با یک پروتئین ترکیب شود تا قابل استفاده گردد. مس در همه سلول های بدن انسان یافت می‌شود. این ریز مغذی یک عنصر ضروری برای تولید ملانین در پوست انسان می‌باشد. ملانین مسئول ایجاد رنگ در چشم، مو و پوست می‌باشد.
مس یک آنتی اکسیدان قوی است. به این ترتیب که رادیکال های آزاد را از بین می‌برد و از آسیب های سلولی ها جلوگیری می‌کند. به نظر می‌رسد که اثرات ضد سرطانی نیز داشته باشد. دستبندهای مسی که برای درمان آرتریت (التهاب مفاصل) استفاده می‌شوند، چنین اثری ندارند، بلکه مس درون بدن می‌تواند برخی از دردهای آرتریتی را آرام کند. در بدن انسان، مس به استفاده بهینه از آهن و به کارگیری آن در بدن کمک می‌کند. تعادل مس در بدن ممکن است به دلیل دریافت بیش از حد غذاهای پُر فیبر، آهن زیاد و یا ویتامین C بالا به هم بخورد.
اگر دریافت روی نسبت به مس نیز بیش از نسبت 10 به 1 باشد، می‌تواند با جذب و متابولیسم آن در بدن مداخله نماید. 

منابع غذایی مس

منابع غذایی مس شامل غلات سبوس دار، آجیل، حبوبات، جگر و دل و قلوه، کاکائوی تیره ، سبزی‌های برگ سبز تیره، مرغ، غذاهای دریایی، آلو و سویا ‌میباشد.

فواید مس

• مس به اکسیده شدن گلوکز و در نتیجه آزاد شدن انرژی در بدن کمک ‌می‌کند.
• به جذب آهن توسط بدن کمک ‌می‌کند.
• به تامین اکسیژن لازم برای بافت‌های بدن (به منظور افزایش سطح انرژی بدن) از جمله مغز کمک ‌می‌کند.
• به غده تیروئید برای تعادل درترشح هورمون ها یاری ‌می‌رساند.
• به عنوان حمل کننده اکسیژن در خون عمل ‌می‌کند.
• به عملکرد مغز و اعصاب کمک ‌می‌کند.
• برای عملکرد اسیدآمینه تیروزین (به منظور عامل رنگ) لازم ‌می‌باشد.
• برای ساخت سلول‌های قرمز خون ضروری است.
• جزئی از آنزیم ضروری برای سنتز هورمون آدرنالین ‌می‌باشد.
• با فعالیت آنزیم‌های روده ای در ارتباط نزدیک ‌می‌باشد.
• سطح مس در بدن با سطح استروژن در ارتباط است.
• مس میزان آدرنالین, نوراپی نفرین و دوپامین را افزایش ‌می‌دهد.
• سطوح پایین مس موجب خفگی سلول ها و فقدان اکسیژن در آن ها ‌می‌شود.مس به اکسیده شدن گلوکز و در نتیجه آزاد شدن انرژی در بدن کمک ‌می‌کند.
• به جذب آهن توسط بدن کمک ‌می‌کند.
• به تامین اکسیژن لازم برای بافت‌های بدن (به منظور افزایش سطح انرژی بدن) از جمله مغز کمک ‌می‌کند.
• به غده تیروئید برای تعادل درترشح هورمون ها یاری ‌می‌رساند.
• به عنوان حمل کننده اکسیژن در خون عمل ‌می‌کند.
• به عملکرد مغز و اعصاب کمک ‌می‌کند.
• برای عملکرد اسیدآمینه تیروزین (به منظور عامل رنگ) لازم ‌می‌باشد.
• برای ساخت سلول‌های قرمز خون ضروری است.
• جزئی از آنزیم ضروری برای سنتز هورمون آدرنالین ‌می‌باشد.
• با فعالیت آنزیم‌های روده ای در ارتباط نزدیک ‌می‌باشد.
• سطح مس در بدن با سطح استروژن در ارتباط است.
• مس میزان آدرنالین, نوراپی نفرین و دوپامین را افزایش ‌می‌دهد.
• سطوح پایین مس موجب خفگی سلول ها و فقدان اکسیژن در آن ها ‌می‌شود.

علائم کمبود مس

کمبود مس منجر به بروز موارد زیر می‌شود:

• تهی سازی و تخلیه اکسیژن در سلول ها
• کاهش HDL  کلسترول (کلسترول خوب)
• مشکلات پوستی
• التهاب قوزک پا
• کم خونی
• کم شدن آنسفالین‌های مغزی
• توهم‌های شنوایی
• افسردگی

چند نکته مهم

سندرم منکز (Menkes):

یک اختلال ارثی ایجاد شده در اثر کمبود مس می‌باشد که علائم آن عبارتند از:
موی فرفری و وز، عقب ماندگی ذهنی، سطح پایین مس در خون و ناتوانی در تولید آنزیم‌هایی که به مس نیاز دارند.

بیماری ویلسون (Wilson):

بیماری است که موجب تجمع مس در بافت‌ها می‌شود و به دنبال آن آسیب‌های زیادی در بافت‌ها ایجاد می‌گردد.

از هر 30000 نفر، یک نفر به این بیماری مبتلاست. در این بیماری کبد مس را به خون یا صفرا ترشح نمی‌کند.
علائم اولیه این بیماری شامل: آسیب مغزی، رعشه، سردردهای شدید، ناتوانی در صحبت کردن، عدم هماهنگی و جنون می‌باشد.

سطوح پایین مس در خون، سطوح بالای مس در مغز، چشم‌ها و کبد موجب سیروز کبدی می‌شود.